Zeugma ilk olarak 1917 yılında F.Cumont tarafından keşfedildi. Uzun yıllar sonra 1970 yıllarında J.Wagner tarafından, Belkıs yakınındaki kalıntıların Zeugma'ya ait olduğu kanıtlandı. Fakat ilk uzun süreli kazı ve araştırmalar 1990'lı yılların başlarında başladı. Fırat üzerine inşa edilecek olan Birecik Barajı nedeniyle su altında kalacak olan Zeugma'daki kurtarma kazıları halen sürdürülmektedir.
Zeugma, Fırat ırmağının batı yakasında yer almaktadır. M.Ö. yaklaşık 300'de Syria'da hüküm süren I.Seleukos Nikator, Fırat'ın iki yakasında iki kent kurmuştu. Doğu yakadaki kentin adını, karısı Apama'nın adına izafeten Apameia(Keskince, eski Tilmusa) koydu; batı yakasındaki kente de kendi adına izafeten Seleukeia(Seleukeia pros te Euphrate= Fırat kıyısındaki Seleukeia=Zeugma; Kavunlu eski Belkıs) adını verdi. Böylece, Fırat'ın en dar yerlerinden biri üzerinde, iki yakada iki kent birden kurulmuş oluyordu. Seleukos'un bu noktada, iki yakayı, dolayısıyla doğu ile batıyı birbirine bağlayan bir köprü inşa ettirdiği de bilinmektedir. Nitekim, bundan böyle iki kent, '' köprü'' veya ''geçit'' anlamına gelen '' zeugma '' sözcüğü ile anılmaya başlanarak ikisi içinde tek bir ad kullanılır oldu: Zeugma M.Ö. 1. yüzyılın ortalarına doğru, Roma'nın Doğu'ya doğru yayılması ve Syria Eyaleti'nin kurulması, Fırat ve onun kıyısında kurulan kentleri stratejik açıdan önemli bir konuma getirdi. M.S. 1. yüzyılda Zeugma, Syria'daki lejyonlardan biri için üs seçildi. Hellenistik kent, artık Roma İmparatorluğu'nun istihkam edilmiş askeri bir garnizonu görünümünü aldı. Legio III Scythica, zeugma'da konuşlanmıştı.
Yapılan arkeolojik ve epigrafik araştırmalar, söz konusu lejyonda görev yapmış askerlerin ve memurların ünvan ve adlarına ilişkin bilgilerimizi her geçen gün artırmaktadır. M.S. 1.-2. yüzyıllar, Zeugma'nın en parlak dönemidir; ancak M.S. 3.yüzyılda bölgedeki çatışmalardan(Roma-Parth) olumsuz etkilenmiş olmalıdır.
Kaynakça: Oğuz TEKİN, Eski Anadolu ve Trakya, Ege göçlerinden Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasına kadar.(MÖ. 12. - MS. 4. Yüzyıllar arası)