PROTOKORİNTH VE KORINTH KRONOLOJİSİ:

R.M. Cook, GPP,

            Erken Protokorinth:    725-700

            Orta Protokorinth:                  700-650

            Geç Protokorinth:                  650-640

            Geçiş Devri:                           640-625

            Olgun Hayvan Stili (625-550)

                                   Erken: 625-600

                                   Orta: 600-575

                                   Geç: 575-550

            İnsan Figürlü Stil (625-550)

            Erken Korinth:                       625-600

            Orta Korinth:              600-575

            Geç Korinth               575-550

           

H. Payne, PVM, 20:

            Korinth Geometrik üslubu: 9. ve 8. yüzyıllar

            Erken Orientalizan üslubu: 8. yüzyılın 2. yarısı

            İlk Siyah Figür üslubu: 7. yüzyılın ilk çeyreği

            İkinci Siyah Figür Üslubu: 7. yüzyılın ikinci çeyreği

            Geç Protokorinth üslubu: 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinin başları.

            Korinthe geçiş üslubu: 7. yüzyıl 3. çereğinin sonları.

           

KORINTH GEÇ GEOMETRİĞİ VE ERKEN PROTO-KORİNTH (y. 730/720-690)   

            Geometrik vazo süsleme üslubunun ana kenti Attika ile karşılaştırıldığında Korinth atelyelerinin Geometrik üsluba pek fazla yatkın olmadıkları, bir başka deyişle, bu üsluba fazla ısınamadıkları, bu atelyelerde üretilmiş Korinth Geometrik çağını temsil eden kapların üzerlerindeki süslerden anlaşılmaktadır. Korinth’teki Olgun Geometrik evrede bile, kapların hem biçimleri, hem de üzerlerine yapılan geometrik süsler bunların taşralılığını açık bir biçimde gösterir ve yukarıda ifade ettiğimiz yabansılığı kanıtlar. Öncelikle Korinth Geometrik kaplarını bunların biçimleri açısından ele alırsak, bir kısmının Attika’da üretilen benzerlerinden tümüyle ayrıldığını veya onların kötü birer taklitleri olduğunu görürüz. Bu nedenle bazı Attik taklidi formlar yanında Korinth atelyelerinde yaratılan ve bu evrede Attik atelyelerde görülmeyen bazı yerel biçimleri temsil eden kaplar görmekteyiz. Bu bağlamda köken bakımından Korinth’e özgü olan ve özellikle Orta Protokorinth döneminde fazlasıyla yaygınlaşan Kotyle gibi, bazı yerel kap biçimlerini görmek olasıdır. Süsleme açısından ele alındığında, yine benzer bir durumla karşılaşırız. Attika’dan alınan bazı geometrik motiflere karşın Korinth Geometriğine özgü olan ve Korinth geometriğinin kimliğini ortaya koyan yatay çizgilerin kabın gövdesini kuşatması türü an ön plana çıkar. Bu yatay çizgilerin yapılış biçimleri de Attik Geometriğinin yatay çizgilerinden farklıdır. Bu durum Korinth’te, 730/720 dolaylarında, ilk orientalizan motifler görülmeye başladığında, geometrik üsluba ait motiflerin çok kısa bir zamanda ortadan kalkmasının, nedenini oluşturmuştur. Bir başka deyişle bu atelyenin, bir taşralı olarak, Attik Geometrik üsluba yabancı oluşu yeni bir üslubun, yani Orientalizan motiflerin vazolar üzerinde görünmesinin asıl nedeninin bu olduğu söylenmelidir.

            Erken Protokorinth üslup evresine ait kapların en güzel örnekleri İtalya’da Cumae’de ele geçmiştir.

ORTA PROTO-KORİNTH (y. 690-650)

            1- KAZIMA TEKNİĞİNİN KULLANILMASI

            2- MİTOLOJİDEN ALINMA KOMPOZİSYONLAR

            Korinthli ustaların önce  silüet olarak vazo üzerine süsleri yapması ve sonra bunları sivri bir uçlu bir aletle kazıyarak ayrıntılarını vermesi, yani siyah figür tekniği dediğimiz tekniği uygulaması bu evrede gerçekleşir. Böylece kaplar pişirildikten sonra kendisi siyah ayrıntıları kırmızı renkte olan figürlü ve diğer süslü sahneler ortaya çıkmıştı. Korinthli ustaların yarattıkları bu teknik M.Ö. 7. yüzyılın sonlarına doğru Attikalı ustalar tarafından kullanılmış ve aşağıda ele alacağımız siyah figürlü vazo süsleme tekniği döneminin temelini oluşturmuştur. Korinthli ustalar kazıma çizgiler  yanında  renk zenginliğini arttırmak üzere mor ve beyaz boyayı da kullandılar.

            Erken Siyah Figür'de figürlerin  çevresi  gereksiz  yere kazınıyordu. Bununla metal işçiliğinin yakınlığı ve bunun  Doğu'dan gelişi, bu yeni stil çizgi ve kütlenin  dengelenmesi  olarak ortaya çıkar.

        ESERLER:

        Boston Aryballosu: 1. Sfenks   av. h. 5,2 cm.  675.

        2. Boston Aryballos  7,4 cm.  Önceleri  Kentaur  Savaşı, şimdi Gigantomachia ilk mitolojik sahnelerden biri.  Figürlerin tasvirlerinde geometrik ögeler hakim. Orta Protokorinth'de hayvanlar   özellikle M.Ö.  7.yy.  2.çeyreği kullanıldığı, bazen de kullanılmadığını görüyoruz. Mc Millan Aryballosu  (y.6,8): British Museum'dadır. İnsan figürlerinde bir gelişme söz konusudur. Ana sahnede  on  sekiz Hoplit yer almıştır. Figürler firiz  şeklinde  yapılmış olan bir bant üzerindeki gölge izlenimini uyandırmaktadır. Perspektif kaygısı duyulmadan yapılmıştır. 650 dolaylarında figürler  sıcak tonda kahve rengi ile boyanmaktadır. Bu aryballostan biraz  sonraya tarihlenen Chigi Vazosu üzerinde figürlerin tasvirinde çok renkliliğin hakim olduğunu  görmekteyiz.  Bunu  da  Aetolya'daki Thermon Calydon'da ele geçen çok renkli boyalı metoplardan esinlendiği tahmin edilebilir.

        Protokorinth Dönemi'nde tasvirler "minyatür stili"  olarak adlandırılır. Ancak büyük ölçüde figürlü örenkler de vardır. British Museum'daki Kotyle: 19cm. yüksekliğe  sahip  olan kabın üzerinde tek figür olarak gördüğümüz  10cm.  yükseklikteki vücudu gerilmişkoşan köpek figürün grdüğümüz  kazıma  çizgileri başarıyla verilmişolmasına rağmen; köpeğin başındaki çift çizgi sanatkarın henüz böyle büyük kapları süslemeye alışık olmadığını göstermektedir (650). Boyunun arkasında sarı boya  ve  boğazında

mor boya kullanılmıştır. Bu dönemde de aryballos,  kotyle, oinochoe,ve pyxis başlıca kap formlarındandır ve  hafif  ovalleşme görülür.

GEÇ PROTOKORİNTH ve GEÇİŞ DÖNEMİ (650-640),(640-625)

       Bu dönemde hayvan figürlerinde bir değişiklik  görülmeye başlar. Bu dönem önce büyük sonra da uzun şekilli hayvalar yaplmaya başlanmıştır ki , bu da ömceki dönemlerin minyatür stiline bir karşı çıkış olarak yorumlandığı gibi, aynı zamanda geniş alanların büyük hayvan figürleriyle doldurularak, boyalı vazo sanatında seri imalata doğru gidilidiğinin bir kanıtı olarak da algılanabilir. Bu dönemde iç detaylarda kazıma çizgiler artar Orta Protokorinth dönemin çokrenkliliğne katkıda bulunan mor  boya bu dönemde daha fazla kullanılmağa başlar, ancak bu kez de kabalaşır. Doldurucu motifler de sahnede yer alan hayvan figürleri kadar önem kazanır ve böylece vazo yüzünün dekoratif görünümü daha da etkili duruma gelir. Bu dönemde daha kolay çizilen yeni motifler doğar. Aslanın yerini panter alır. Uzun firizlerde üç hayvandan oluşan bezemeler görülür: bir panter ve aslan arasında bir boğa frizi alışıldık bir kompozisyon olur. Firizlerin iki veya  tek çizgiyle sınırlandırılması  bu safhada ortadan kalkar ve bunun yerine süs frizleri geniş, enli  bir şerit ile sınırlandırılır. Bu enli bşeritlerin üzerinde mor boya ile yapılmış daha ince şeritler ve bazı figürler görülür. Bu figürler daha sonraları sarı ve en son döneminde beyaz ile boyanır. İkinci derecedeki motifler de Siyah Figür Tekniği'ne adapte edilir.

Bu  dönemde ayrıca kap gövdelerinde figüratif olmaktan çok bezeme niteliği taşıyan balık pulu motifi geniş bantlar oluşruracak biçimde özellikle kapalı kapların üzerinde yaygınlaşır. Bu motif, olasılıkla bir pergel yardımıyla ve motifin biçiminin ve bazı detaylarının kazınarak belirlenmesi, daha sonra da her birinin değişmeli iç  alanının mor ve sarı veya beyaz boya ile doldurulması biçiminde düzenlenmiştir. Bu motife özellikle olpe ve oinochoelerin omuz, boyun ve dudak kısımlarında sıkça rastlanır. Bundan başka, özellikle aryballoslar üzerinde, yalnızca dış çizgileri belirlenerek, içleri siyah, mor renklerle değişmeli olarak boyanmış bitki süsleri de yaygındır. Bunların ve benzer diğer kapalı kapların omuzları üzerinde, bu tür bitki motifleri yerine dil motifleri yapılmıştır bunlar bazan mor olarak boyanmaktadır.

Geçiş döneminde hayvan üslubu zorlaşır. Spontan figürler yerini standart olarak yinelenen tiplere bırakır.

Motiflerdeki bu denli değişiklikler aynı zamanda kap biçimlerini de etkiler. Önceki safhalardaki bazı biçimlerde görülen değişiklikler dışında, yeni kap biçimlerinin de ortaya çıktığını görüyoruz. En yaygın biçimler arasında alabastron hala en baş yeri tutar. Yüzyılın ortalarından biraz önce kökeni doğu olan alabastron biçimi ortaya çıkar. Protokorinth tip basık ve birazcık yayvanlaştırılımız ağızlıdır. Geçiş dönemiyle birlikte geniş düz dudak uyumlu duruma gelir, gövde incelir ve üretim hızla artar. Eski sivri dipli arybaballoslar yanında yeni bir tip olarak küresel aryballoslar ortaya çıkarlar. Bunların gövdeleri erken Protokorinth aryballoslara yakınlık gösterirlerse de, şimdi geniş ağız kenarlı ve kaidesiz, ancak kabın oturacağı düzlükte bir gövde altına sahip duruma gelir. Büyük kaplar arasında olpe bu dönemin kabı olarak ortaya çıkar. q

Örnek: Olpe (Cook 11 A, Payne 31/ 2, 4)  y. 27,5cm. (640-625): Kamiros’ta bulunmuştur. Şimdi Oxford’da.

       Örenk: Olpe Chigi Vazosu   Veii'de bulunmuş, Villa  Guilia Müzesi. y. 26,2 cm.(bu eseri Arias’tan yazalım)

      Bu kapların omuz ve boyunlarında  ayrıca  beyaz  noktalı rozetler yapılmıştır. Bazi kaplar tümüyle siyah monochrome stildedir.

      Geçişdöneminde hayvan stili sertleşir. Bu dönemde Hitit aslanı yerini Asur aslanına bırakır. Bu dönemde gene bol  olarak aryballoslar vardır. Aryballoslar uzar ve daralır (Priform tip).

Alabastron ise ilk defa 7. yüzyılın ortalarından biraz önce  ortaya çıkar. Protokarinth form basık ve  küçük  ağızlıdır.  Geçiş döneminde gövde incelir, üretim artar. ıeni küresel aryballos da yeniden ve Erken Dönem'e göre biraz şekil değiştirerek kullanılır. Büyük kaplar arasında gövdesi alabastrona benzeyen  olpeler yenidir. Oinochoe de bu dönemde şekil değiştirir.  ıeni  biçimde genişyüksek karınlı ve basık boyunludur.  Bu  tip,  olgun hayvan stilinde daha fazla kullanılır. Bu  dönemde  ayrıca,  düz dipli oinochoeler, konik oinochoeler, kotyle ve  yanları  konkav olan pyxis devam eder.

KORINTH ÜSLUBU: (625-550)

M.Ö. 7. yüzyılın son çeyreinde

                       

Olgun Hayvan Stili (625-550)

                        Erken: 625-600

                        Orta: 600-575

                        Geç: 575-550

M.Ö. 7. yüzyılın sonlarında P.korinth üslubu izleyen evrede Korinthli ustalar hala hayvan frizlerinden oluşan üslup özelliklerini korumaktadırlar. 640-625 yıllarını kapsayan “geçiş dönemi” evresinde daha büyük ve daha uzun hayvan figürlerini yapımı eğilimi bnaşlamıştır. Ayrıca kazıma çizgilerin ve mor boyamaların oluşturduğu ayrıntılar yoğunluk kazanırken, aynı zamanda kabalaşmağa başlamıştır. Hayvan motifleri arasında aslanın yerini panther almıştır. Ayrıca nokta rozetler standartlaşmıştır. Bundan sonra vazo üzerinde bu türden doldurucu motifler hayvan figürleri kadar yer işgal etmektedirler.

OLGUN HAYVAN STİLİ ( 625-550 )

        Yaban Keçisi Stili

        Daha önce bu stilin, daha çok  doğuda  imal  edildiinden söz etmiştik ve Rodos'un bu imalatın en önemli merkezi  olduğuna değinmiştik. Bunun yanında Batı Anadalu'da Ionia'da bazı merkezlerde bu stilin yerli yapım örnekleri de ele geçmiştir. Bu  merkezlerin başında Ephesos, Milethos,  Smyrna  gelmektedir.  Ancak bunların da Rodos'ta yapılan kaplardan stil ve kompozisyon  açısından ayrıldığını belirtmemiz gerekir.

        Aynı stilin örneklerine Antakya yakınındaki Al Mina, Mısır'da Naukratis ve Karadeniz Kıyılarında Sinop, Olbia gibi  merekezlerde, de rastlanır. Bunlar da yine Roos ıaban Keçisi Stili'nden ayrılarak, daha çok Batı Anadolu'da üretilen kapların  stillerine uygunluk gösterir.

        Yaban Keçisi Stilindeki kap parçaları Xanthos, Kelenderis, Meydancıkkale Mersin Yümüktepe ve  Tarsus'ta  da  ele geçmiştir. Bunun yanında Kıbrıs'da da küçük parçalar halinde bulunmuştur.