PROCOPİUS YAŞAMI

Bizans Tarih’inin ve Justianius Döneminin en önemli tarihçilerinden biri olan Procopius’un, Filistin’in deniz kıyısında Romalılarca kurulan Kaiseria kentinde,

İ.S. 500’de yada bu tarihten az önce doğduğu sanılmaktadır. İstanbul’da yada klasik rhetorica geleneğinin yerleştiği ve yeniplatonculuk ile Hristyanlığı uzlaştıran felsefe okulunun bulunduğu önemli Hellen kültür merkezi olan Gazze’de tamamlamış olmalıydı. İ.S. 527’de komutan Belisarius’un özel yazmanı ve hukuk danışmanı(symboulos) oldu. Görev nedeniyle komutan Belisarius ile birlikte İran, Afrika ve İtalya’daki seferlere katıldı. İ.S. 542’de büyük veba salgınında İstanbul’daydı. Teodora’nın  ölümünden sonra Justianius ile ilişkiler kurarak, 560 yılında illustres ünvanı(seçkin ve aydın), 562 yılında da Bizans kenti yönetici yada Latince deyimiyle Praefectur oldu. 565 yılında Justianius ile aynı yılda öldüğü sanılıyor.

ESERLERİ

Tarihçinin üç önemli eseri bulunmaktadır. Sekiz kitaptan oluşan Savaşlar, altı kitaptan oluşan Yapılar ve Gizli Tarih adlı eseridir.

Savaşlar

Savaşlar Tarihi kitabında; Belisarius ile birlikte katıldığı seferleri anlatmaktadır. İlk üç cildi Gotlar’la savaş üzerine(De Bello Gothica), iki cildi İranlı’larla savaş üzerine(De Bello Persico), iki cildi Vandal’larla savaş üzerine(De Bello Vandalico), sekizinci cilt ise bize sonradan eklediğini bildirmektedir.

Yapılar

Justianius döneminde İmparatorluk toprakları üstünde yaptırılan yada onarılan eserleri konu alır ve daha çok kilise yapıları, sur ve su tesisleri olmak üzere üç ana tema üzerinde kurulu olarak altı kitaptan oluşur. I. Kitap, İstanbul ve İstanbul’un dış mahallelerindeki yapıları içerir, II. Kitap, İmparatorluk topraklarının en uzak sınırlarını çevreleyen savunma yapılarına yer verir. III. Kitap, Perslerle olan sınırlardaki savunma yapıları, IV. Kitap, Avrupa, V. Kitap, Asya tarafının geri kalan bölümlerinde, VI. Kitap, Afrika’daki yapıları konu alır. I. ve II. Kitap belli bir bütünlük içinde ele alınmışken, III. Kitaptan itibaren liste vermekle yetinmiştir.

Gizli Tarih

Önemli Bizans tarihçilerinden biri olan Ostrogorsky, Gizli Tarih için;’’ ünlü Gizli Tarih’’ diyerek eserin önemini vurgulamış,  Procopius ise girişte şu sözlerle;’’ üstelik önceki anlatımımda ele alınan olaylarda, bunların oluşumuna yol açan nedenleri gizlemek mecburiyetinde kalmıştım. Bu nedenle bu kitapta, sadece şimdiye kadar gizli kalmış olanları açıklamak değil, aynı zamanda daha önce tasvir edilmiş oluşumların nedenlerini de açıklamak gerekli olmaktadır’’diyerek Gizli sıfatını kazandırmıştır. 1623 yılında Vatikan Kütüphanesinde bir nüshası bulunmuş ve aynı yıl Lyon’da Alemannus tarafından bazı bölümleri sakıncalı bulunarak kısmen yayınlamıştır. 1663 yılında Paris’te Maltretus tarafından tam baskısı yapılmıştır. Eski Grekler Gizli Tarihe Anekdota adını vermişler, Latince’de ise Historia Arcana olarak, İngiliz Tarihçiler ise İngilizceye Anekdotlar diyerek aktarmışlardır.

Konusu itibarıyla; 1. Bölümde, Komutan Belisarius ve eşi Antonina, 2. Bölümde, Justianius’ tan önceki imparator justinus dönemi ve Justianius’un tahta nasıl çıktığı, 3. Bölümde, Justianius’un kötü yönetimi, 4. Bölümde, Teodora’nın işleri, 5. Bölümde, Justianius’un  insan kılığına girmiş şeytan olduğunu ilan ediyor, 6. Bölümde, Teodora ve Justianius’un toplumun çeşitli sınıflarını nasıl ezdiğini, 7. Bölümde, Justianius’un para düşkünlüğünü anlatmaktadır.

ÜSLUP

Procopius’un o döneme göre klasik bir eğitim aldığını biliyoruz. Onun yaşadığı dönemede Bizans İmparatorluğu, hem eski Roma’nın hem de Grek Uygarlığının etkileri altında bulunuyordu. Procopius’un eski tarihçilerden esinlendiği yazdığı resmi tarihlerle Herodotos ve Thukidies’in yöntemlerini izlediğini görüyoruz. Yer yer Aristofanes’in oyunlarından yaptığı alıntılar nedeniyle klasik yazar ve düşünürlerin etkisi altında kaldığını söyleyebiliriz.Tarihçinin  üç eseri arasındaki üslup ve yorum farkı İmparatora karşı tutumunda ortaya çıkar ve zamandizinsel sorunuda birlikte getirir. Savaşlar adlı eserinde İmparatoru eleştirirken, Yapılar’da, Hristyan ideolojisindeki İmparatora övgü karşımıza çıkar, Gizli Tarihte ise İmparator yerilerek, acımasızlığı ve kötü yönetimi üzerinde durulmuştur. Özellikle Gizli Tarihte Aristokrat sınıfa karşı yapılanların Procopius tarafından eleştirildiğini görmekteyiz. Bu da onun, en üstten olmasa da üst tabakalardan geldiğini  ve elitist bir bakışı olduğunu göstermektedir. Av. Cameron  zamandizinsel sorunu, Procopius and the Sixth Century(1985) adlı çalışmasında yorum ve üsluplara dayanarak Savaşlar I-VII kitapları İ.S. 550’de, VIII. Kitabı İ.S. 554’de, Gizli Tarihi İ.S.550’de, Yapıları ise İ.S. 554’de yazıldığını öne sürmektedir.

KAYNAKÇA

PROKOPİOS                 İstanbul’da Justianius Dönemi Yapılar, I. Kitap(Çev: Erendiz                                                       

                             Özbeyoğlu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1994)

PROKOPİOS                 Bizans’ın Gizli Tarihi(Çev: Orhan Duru, T. İşbankası Kültür

                                         Yayınları, İstanbul 2001)