PİSİDYA BÖLGESİ TANRILARI VE KÜLT ALANLARI

• Kült, tanrıya belirli bir yerde ibadet edilmesi ve bu ibadetle ilgili olarak yapılan her türlü faaliyettir. İbadet ise tanrıya kurbanlar sunmak, adaklar adamak, ayinler yapmak gibi çeşitli şekillerde gerçekleştirilmekteydi. Kurban, ibadetin en önemli unsurlarından biridir. Bir hayvan bazen de insan kesmek ya da sunaklara yiyecek, içecek bırakmak şeklinde oluyordu. Adaklar tanrıya ihtiyaç duyulduğunda, yardım beklenildiğinde veya tanrıya teşekkür için yapılıyordu. Ayinler ise kült personelinin önderliğinde gerçekleştirilen bir ibadetti. Bir bölgede herhangi bir kültün varlığını saptamak konusunda başta yazıtlar olmak üzere, antik kaynaklar, mimari ve heykeltıraşlık buluntular ve sikkeler yardımcı olmaktadır. 
•  Sikkelerin, siyasi propaganda aracı olarak kullanıldıklarından ötürü, kültlerle ilişkili inanç yoğunluğunun tespitinde tek başına yeterli olmadığı düşünülmektedir. Sikkeler yaşayan dini uygulamaları yansıtmaktan çok, siyasi otoritenin dini tercihlerini ve özellikle Roma Çağ'ında dönemin modasını yansıtırlar. Ancak epigrafik belgeleriyle tespit edilen, antik kaynak ve nümizmatik verilerle de desteklenen bilgilerin doğrultusunda kültün tespitini yapmak daha doğru sonuç verecektir. 

                     PİSİDYA BÖLGESİ APOLLON TAPINAKLARI VE KÜLT ALANLARI 

•              Apollon isminin kökeni ve Apollon kültünün kaynak bulduğu Prehistorik kültürün hangi coğrafyaya ait olduğu konusu, çok uzun bir zamandır bilim adamlarının üzerinde tartıştığı bir konudur. Apollon’un Batı Anadolulu ve daha özel olarak bir Lykia tanrısı olduğu görüşü ilk olarak U. von Wilamowitz-Möllendorf tarafından ortaya atılmıştır. Çünkü onun en sık rastlanan epitheti Lykeios’dur. İliada’da da tanrı Lykia doğumlu (Λυκηγενής=Lykegenes) olarak tanımlanmakta ve Yunanlıların düşmanı olarak gösterilmektedir. Öte yandan, Wilusalı Alaksandus ile Hitit kralı Muwattalis arasında yapılan bir anlaşmayı kaydeden bir yazıtta adı geçen tanrılar arasında yer alan Appaliunas’ın Apollon’un M.Ö. ikinci bindeki öncüsü olduğu da düşünülmektedir. Ayrıca Apollon kültünün Dor, Girit ya ada Hitit kökenli olduğu gibi çeşitli görüşler bilim adamlarınca ortaya konmuştur. Apollon kültünün Hellen kimliğini gösteren yazılı kaynaklar bulunsa da, onun Anadolu yerel tanrıları ile bütünleştiğini söyleyebiliriz. 

  ADADA

•  Kentin güneybatısında Sığırlık'ta diğeri kentin içinde olmak üzere iki kehanet yeri ve kutsal alan tespit edilmiştir. Sığırlık'taki bilicilik yerinde Apollon Phoibos'un söz konusu olduğu harf kehanetleri yapılıyordu. Kentin içindekinde ise astragal kehaneti yapılmaktaydı.

  APOLLONİA MORDİAEUM

• Roma İmparatorlk Dönemine ait bir yazıttan, burada Apollon'un bir tapınağı olduğu ve rahibin Apollon Soter'in bir heykelini diktiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Titus, Hadrian ve M.Aurelius dönemlerinde ait sikkelerde; Ayakta, solda okluk, sol kolunun altında yılanlı üç ayaklı kazan ile betimlenmiştir. L.Verius'un eşi Lucilla sikkesinde ok atan Apollon Propylaeus betimlemesi, (Resim 1.) Caracalla döneminde ise ayakta, sol eli üç ayaklı kazanda, sağ elinde dal, solda karga betimlemesi yer almaktadır.

  BARİS

• Isparta'nın Kerasun köyünde M.S. 2. yüzyıla tarihlenen, ayakta ve çıplak, sağ elinde bir plektrum, solunda lyra ve lyranın bulunduğu payenin dibinde başını tanrıya kaldırmış olan bir köpekle betimlenmiş olan Apollon heykelciğidir.(Resim 2.) 

  ETENNA

• Geta, Maximinus, Maximus ve Decius'un eşi Herennia Etruscilla sikkelerinde Apollon, sol eli yılanlı üç ayakta, sağ elinde dal tutar vaziyette betimlenmiştir.

  ISİNDA

•  Isinda'da Sinaneddin Medresesi'nde bulunan bir heykel kaidesindeki yazıttan bu kentte bir Apollon rahibi olduğunu ve Apollon Klarios için beş yılda bir festival düzenlendiğini görüyoruz. Elagabalus'un annesi Julia Soaemias, S.Alexander ve Gallienus sikkelerinde Apollon, ayakta, çıplak, sol kolu üç ayaklı kazanda, sağ elinde plektron, yerde lyra ile betimlenmiştir. 

  KODRULA

•  A.Pius döneminde Apollon ayakta,önünde lyra ve üç ayak ile betimlenmiştir. Maximinus döneminde çıplak tanrı Apollon, kalathoslu, sağ elinde dal, sol kolu sehpa üzerindedir.

  KREMNA

• Apollon kültünün kentteki varlığını, yazıtlar aracılığı ile saptayabilmek mümkündür. M.S. 2. yy.’ın ortasına tarihlenebilecek bir adak heykelinin yazıtında Leto’nun oğlu olarak onurlandırılmaktadır. Yazıtın içeriğinden Leto’nun kızı olarak onurlandırılan Artemis ile ortak bir kültü olduğu ve aynı kutsal alanı paylaştıkları anlaşılmaktadır. Kremna’da Apollon kültüne ilişkin en önemli yazılı belge, tanrının Phoibos ve Delphinios sıfatları ile anıldığını gördüğümüz ve M.S. 117-138 yılları arasına tarihlendirilen kehanet cevabıdır. Kremna Q yapısının kazısı sırasında Apollon'a ait bir heykel bulunmuştur. (Resim 3.) S.Severus, (Resim 4.) Caracalla, (Resim 5.) Geta, Maximus, III.Gordian'ın eşi Tranquillina, II.Philippus, Hostilianus, Gallus, Valerianus, Gallienus ve Aurelianus (Resim 6.) sikkelerinde ok atan Apollon Propylaeus betimlemesi ile karşılaşmaktayız.

 LYSİNİA

•  Caracalla dönemine ait bir sikke üzerinde Apollon ayakta, sol eli lyralı üç ayakta, sağ elinde plektron ile betimlenmiştir. 

  MAKROPEDİON

• M.S. 175/76 yıllarına tarihlenen kireçtaşından akroterli bir sunak üzerinde bulunan yazıt ve kabartmalardan, Apollon'un kent tanrıları arasında gösterildiğini öğrenmekteyiz. 

  ORMELEİS

•  Büğdüz ve Ormeleis topraklarında Kağılcık mevkiinde bulunan iki yazıttan, bu bölgede Apollon ve annesi Leto'nun ortak kültünü göstermektedir. 

  PALAİOPOLİS

•  Marcus Aurelius dönemi sikkelerinde, Apollon ayakta, omzunda okluk, sağ elinde defne dalı ya da yay, sol elinde yerde duran lyra ile gösterilmiştir. (Resim 7.) 

  PANEMOTEİKHOS

• Julia Maesa, ve III.Gordianus dönemi sikkelerinde Apollon cepheden ayakta, çıplak, sol kolu üç ayaklı kazanda, sağ elinde plektron, yerde lyra ile betimlenmiştir. 

PARLAİS

• M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde, defne çelenkli Apollon başı, arkasında okluk ve arka yüzde gemi bulunmaktadır. 

  PEDNELİSSOS

•  M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde defne çelenkli Apollon başı yer almaktadır. Hadrian döneminde Apollon ayakta, sol kolu stelde, sağ elinde yay bulunmaktadır. M.Aurelius dönemine ait bir sikke üzerinde Apollon kalathoslu ve mantolu, sağ elinde bir kap, sol elinde iki yapraklı bir dal tutar vaziyette betimlenmiştir. (Resim 8.) Kentin güney surlarının batıya bakan tarafında, teras duvarı üzerinde yer alan bir kapıyla girilen alanın ortasında bulunan kaya kabartmasında, bir aedicula içinde, ayakta duran Apollon, sol elini omuz hizasında üç dallı defne ağacına dayamakta, sağ eliyleyse üstündeki tahribat yüzünden ne olduğu anlaşılamayan bir şey tutmaktadır.(Resim 9.) Etrafı duvarlarla çevrili olan bu alanın Apollon'a ait bir Kutsal Alan olduğu düşünülmektedir. 

  POGLA

•  Pogla(Çomaklı)'da M.S. 2.- 3. yüzyıla tarihlenen, ikonografik özelliklerinden dolayı Apollon Perminoundeis olarak tanımlanan bir stelde bu bölgedeki Apollon kültünün varlığına işaret eder. Ayrıca Geta dönemi sikkesinde, Apollon ayakta, cepheden, uzun saçları aşağı dökülmüş, sağ elinde plektron, yerde lyra, sol kolu üç ayaklı üzerinde betimlenmiştir. 

 PROSTANNA 

•  Tranquillina dönemi sikkelerinde Apollon ayakta, sol elinde lyra, sağ elinde plektron tutar vaziyette betimlenmiştir.

  SAGALASSOS

• M.Ö. 1.yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde, defne çelenkli Apollon başı bulunmaktadır. Apollon'un kentte Klarios sıfatı ile onurlandırılmış olduğu, kutsal alanın tanrıya ve imparatora adanmış olduğu, adak yazıtları ve arşitrav blokları üzerindeki yazıtlar aracılığı belirlemek mümkündür. Apollon Klarios kutsal alanı, kentin ana caddesinin ulaştığı agora ve odeon ile birlikte kentin merkezinde yer alır. İlk evresi Augustus dönemine tarihlenen kutsal alan, M.S. 5. yüzyılda inşa edilmiş olan Hıristiyan Bazilikası nedeniyle büyük oranda tahrip edilmiştir. (Resim 10.) Klaros'taki Apollon kült heykelinin bir kopyası da Sagalassos Nymphaion'unda ele geçmiştir. Sagalassos'daki Apollon Klarios tapınağında duran kült heykelinin bir kopyası olan bu heykelde Apollon bir tahta oturmaktadır; başında defne çelengi vardır. Kent sikkelerinde Apollon Kithoroidos ikonografisinde, belinden yukarısı çıplak olan tanrı, oturur konumda, sol elinde kithara, sağ elinde ise plektron tutarken betimlenmiştir. 

  SELEUKEİA SİDERA

•  S.Alexander, III. Gordianus ve Tranquillina sikkelerinde ok atan Apollon Propylaeus betimlemesi yer almaktadır. SELGE Hostilianus döneminde Apollon ayakta, çıplak, sağ elinde dal, sol kolu üç ayakta, sol ayağının yanında kargı bulunmaktadır. Aynı betim kargı hariç S.Alexander dönemi sikkelerinde yer almaktadır.

  TERMESSOS

• M.S. 3. yüzyıl sikkelerinde ön yüzde Hermes, arka yüzde Apollon ayakta, sağ eli göğsünde, sol elinde defne çelengi tutar vaziyette betimlenmiştir. (Resim 11.) Roma İmparatorluk Dönemi'ne tarihlenen bir sunakta, Apollon Patroos sıfatı taşımaktadır. Koruyan, himaye eden anlamına gelen bu epithetonu çoğunlukla Zeus için kullanılmaktadır. Termessos Evdirhan'da bulunan bir yazıtta tanrı Eleuthera rahibi aynı zamanda Apollon Patroos'unda baş rahibidir. 

  PERMİNOUNDEİS KUTSAL ALANI

•  Pisidia’nın güneybatı kösesindeki Olbasa (Belenli) antik kentinin etki alanında bulunan Kestel gölü yakınlarındaki Kızılköy’ün, Kızılkayalar mevkiinde yer alan Apollon Perminoundeis kutsal alanı; kaya tapınımı ve bağımsız özgün yapısıyla dikkat çekicidir. (Resim 12.) Kutsal alanın bulunduğu kayalık alanda, 18 adet niş ve tamamı Apollon Perminoundeis’e adanmış yazıtlar bulunmaktadır. Kutsal alanın merkezinde omphalos’u anımsatan doğal bir kaya yer alır. Bu doğal kayanın hemen yanında bulunan düzleştirilmiş platformun da sunak olabileceği düşünülmekte ve kutsal alana, ana kayaya oyulmuş basamaklarla ulaşılmaktadır. 

  HANİÇİ KUTSAL ALANI

• Yazır civarında , Kibrit'in birkaç km. doğusunda Haniçi' de yer alır. M.Waelkens, burayı birkaç yüz metre uzaklıktaki bir tarlada bulunan Apollon adak yazıtlarından dolayı Apollon için kutsal alan olarak düşünmektedir. 

  DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 

•  Pisidya Bölgesi'nde yer alan; Adada, Apollonia Mordiaeum, Kremna, Makropedion, Ormeleis, Pednelissos, Pogla, Sagalassos, Termessos ve Haniçi'de yer alan kutsal alanla birlikte; tapınak ve ona ait kült heykelleri, adak yazıtları, sunaklar, kaya kabartmaları, kehanet yazıtları ve sikkeleriyle beraber düşünüldüğünde, bu kentlerde Apollon kültünün önemli bir yere sahip olduğunu söyleyebiliriz.

• Ancak bu kentlerde ele geçen ve Apollon kültünün varlığına işaret eden arkeolojik veriler, Termessos ve Pednelissos'taki Geç Hellenistik Döneme tarihlenen iki rölyefin dışında Roma İmparatorluk Dönemi'nden erken bir tarihe gidememektedir. Tanrının bölgede taşıdığı sıfatlarda Grek karakteri göstermektedir. Apollon'un en özgün ve yerli karakter gösterdiği Perminoundeis Kutsal Alanı, Hellen ve Hellen öncesi kültürlerin birbirleri ile kaynaşmışlığının göstergesidir. Tanrının Perminoundeis Kutsal Alanı'ndaki yazıtlarda, Epekoos sıfatı ile anılması bunun bir kanıtıdır. Diğer pek çok kentin sikke basımlarında Apollon betimi yer almasına karşın, Epigrafik ve Mimari kalıntıların henüz elimize geçmemiş olması, bu kentlerde Apollon kültünün varlığına ilişkin net bir ifade ortaya koymamızı olanaksız kılıyor. 

  PİSİDYA BÖLGESİ ZEUS TAPINAKLARI VE KÜLT ALANLARI

• Grek dünyasının baş tanrısıdır. Adının kökeni Hint-Avrupa dillerinin hemen hepsinde görülen bir kökten, (Grekçe ''dioV''  Latince ''dies'') parlamak, ışıldamak kökünden gelmektedir. Zeus parlayan ışıldayan göğün tanrısı, gökle ilgili güçlerin hepsini kişilendiren varlıktır. Işık, aydınlık, bulut, gök gürlemesi, şimşek ve yıldırım Zeus'un egemenliği altındadır. Gök tanrısı olarak Zeus gökte yaşamakta ama bazen de yakında duran bir dağın üzerindedir. Bu nedenle birçok dağ zirvesi onunla anılmaktadır. Asa ve yıldırım demeti Zeus'un tanrısal gücü ve işlerini gösteren en belirgin sembollerdir. Bunun dışında kartal, çift balta, mızrak ve kılıç da Zeus'un sembollerindendir. 
•  Zeus'un baba tanrı kimliği, toplumsal düzenin ataerkil yapısının ürünüdür. Ahlakın, ulusal düzenin ve devlet düzeninin koruyucusu ve Zeus Pater adıyla ev tanrısı, evin babası olarak tapınım görmüştür. Zeus, insanın ve dünyanın kaderinin egemeni olarak tanrıların en güçlüsüydü. Bundan dolayı da diğer dinlerin tanrılarıyla bir tutulmuştur. Zeus Anadolu'da yüzyıllarca değişik epiethonlarla ve yöresel adlarla tapınım görmüştür. Pisidya Bölgesi'nde de yöresel unsurlar ile Grek kültürünün etkilerini taşıyan bir inanç karışımı ile kendine özgü nitelikler ortaya koyar. 

  ADADA

• M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde Zeus'un defne çelenkli başı yer alır. (Resim 13.) Trajan dönemi sikkelerinde Zeus Aetophoros ve Zeus Nikephoros, Marcus Aurelius, (Resim 14.) Lucius Verus, S. Severus ve Julia Mamaea dönemi sikkelerinde Zeus Nikephoros tahta oturur vaziyette betimlenmiştir. M.S. 180-210 yıllarına tarihlenen podyumlu prostylos tipi tapınağın ön cephe arşitravındaki yazıttan tapınağın, İmparatorlar ve Zeus Megistos Sarapis'e adandığı bilinmektedir. (Resim 15.) Bu Roma Dönemi tapınağında tanrının adının Jupiter yerine Zeus olarak verilmesi, dinsel inançta Roma etkilerinin çok az olduğunun göstergesidir.

 ANDEDA

• Caracalla dönemi sikkelerinde Zeus asası ve phiale ile tahtta oturur vaziyette betimlenmiştir. 

  ANTİOKHEİA

•  Pisidya Bölgesi'nde Zeus kültüne ilişkin en önemli heykeltıraşlık eser, 1913 Antiokheia kazılarında bulunan, Diogenes'in oğlu Meander tarafından yapılan Zeus heykelidir. M.Ö. 2. yüzyıla tarihlenen heykelde, Zeus cepheden, tahtta oturmakta. Heykelin başı ve kolları kırıktır. Gövdesinin üzeri çıplak olan Zeus'un belinden itibaren bacaklarını örten bir örtü ve ayaklarında da çarık bulunmaktadır. Heykelin sağ yanında kanatlarını açmış, ayakta duran bir kartal yer almaktadır. (Resim 16.) M.S. 2. yüzyıla tarihlenen çelenk motifli bir sunak üzerinde, Zeus Epekoos için bir adak içermektedir. Epekoos ''Kulak veren , Dinleyen Tanrı'' anlamındadır. Epekoos epiethonu altında tapım gören tanrıların simgesi kulak betimidir. Kulak, ''Dinleyen, Kulak veren tanrıyı'' sembolize etmektedir. Antiokheia'da bulunan ve kült için yapılmış olan bağışı içeren başka bir yazıt da, Zeus Kalakagatios unvanı taşımaktadır. 

  APOLLONİA MORDİAEUM

•  M.Ö. 2. ve 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde defne çelenkli Zeus başı yer alır. Titus ve Marcus Aurelius(Resim 17.) dönemi sikkelerinde, Zeus tahtta asalı ve phialeli olarak betimlenmiştir. M.S. 2. veya 3. yüzyıla tarihlenen, bir yapıya ait kireçtaşı bloklar üzerindeki lanetleme formülü sonunda Zeus Eurydamenos adının okunması, burada Zeus için bir tapınak olabileceğini düşündürmektedir. M.S. 3. yüzyıla ait bir sunak ile M.Ö. 1. yüzyıla ait bir stel üzerinde Zeus rahibinin adı geçmektedir. 

  ARİASSOS

• M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde defne çelenkli Zeus başı yer alır. (Resim 18.) Commodus dönemi sikkelerinin arka yüzünde, Zeus tahtta, sol elinde asa, sağında kartal ile betimlemiştir. Septimus Severus dönemi sikkesinde, tahtta oturan Zeus Nikephoros betimi yer alır. 

  BARİS

•  Hadrian, A.Pius, ( Resim 19.) Caracalla, Severus Alexander, Julia Mamaea, III. Gordian, Tranquillina dönemi sikkelerinde, Zeus sağ elinde yıldırım demeti, sol elinde asa ile betimlenmiştir. Hadrian, Gallus ve Volusianus dönemini sikkelerinde Zeus Nikephoros ve Zeus Aetophoros betimlenmiştir. M.S. 3 .yüzyıla tarihlenen mezar steli üzerindeki yazıttan, bu bölgede Zeus Poteis'e mezar koruyucusu olarak tapınıldığını göstermektedir. 

  ETENNA

• Septimus Severus, Caracalla, Severus Alexander ve Tranquillina sikkelerinde Zeus tahtta , sağ elinde asa, sol el önde boşlukta betimlenmiştir. II.Philippos döneminde Zeus tahtta, vücudunun üst kısmında himation, sol elinde asa, sağda yerde kartal betimlemesi yer alır. Valerianus döneminde Zeus tahtta, asalı ve yıldırım demeti ile yer alır. Sennea(Gölcük Ören) ile Etenna(Sırtköy) arasında bulunan bir yazıt üzerinde ''Orokenda'nın Zeus Nikator'u'' epiethonu geçmektedir. Orokenda'nın lokalizasyonu, Saraslı kapısının doğusunda bulunan mezarların ve dikdörtgen bir yapının, olasılıkla bir tapınağın bulunduğu yer olarak yapılmıştır.

  ISİNDA

•  Agustus dönemi sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli olarak betimlenmiştir. (Resim 20.) Septimus Severus ve I.Phillippos dönemi sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli olarak betimlenmiştir. Elagabalus ve Gallus dönemi sikkelerinin arka yüzlerinde Zeus Nikephoros ve kartal betimlemesi yer alır.

  KODRULA

•  Commodus, Caracalla, Elagabalus, (Resim 21.) Severus Alexander, Philippos Arabs, Trajan Decius, Valerian ve II.Valerian dönemi sikkelerinin arka yüzlerinde, tapınak içinde Zeus Kotanes betimi yer almaktadır. Tanrının kült heykeli adak heykellerinde yerli Zeus olarak tanımlanan uzun saçlı, kısa sakallı olarak betimlenmiştir.

  KOMAMA

•  M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli olarak betimlenmiştir. (Resim 22.) Caracalla dönemi sikkelerinde Zeus tahtta, vücudu çıplak, sağ elinde Nike, sol elinde asa ile S.Severus, Caracalla, S.Alexander ve Maximinus dönemi sikkelerinde de Zeus Nikephoros betimlemesi yer alır.

  KONANA

• Hadrian dönemi sikkelerinde Zeus Aetophoros ayakta, önde sunak, Marcus Aurelius, (Resim 23.) S.Severus , I.Philippos ve Gallienus dönemi sikkelerinde Zeus ayakta, genç ve sakalsız, uzun elbiseli, omzundan aşağıya doğru inen manto, sol elinde asa, sağ elinde phiale ve sağda kartal ile betimlenmiştir. Ayrıca burada bulunan bir sunak üzerinde tanrının Epekoos epiethonu ile tapınım gördüğünü göstermektedir.

  KORMASA

•  Zeus ve Athena'nın ortak kültüne işaret eden bir yazıtta; tanrılara şükranları sunulmaktadır. 

  KOTENNA

• M.S. 2. yüzyıla tarihlenen, bir kaide üzerindeki yazıttan burada Zeus Soter epiethonu ile tapınıldığını göstermektedir. 

  KREMNA

• M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde defne çelenkli Zeus başı, arka yüzünde ise kanatlı yıldırım demeti yer alır. (Resim 24.) Ayrıca kentte sağlam durumda, kireçtaşından üç adet sağlam büst ele geçmiştir. 

  OLBASA

•  Olbasa topraklarında bir evin duvarındaki blok üzerinde Zeus Megistos adı geçmektedir. Ayrıca kentte ele geçen dört satırlık başka bir yazıtta Zeus Kapetolinos ve Hera Kapetolia'nın burada bir rahipliğinin bulunduğunu göstermektedir. 

  ORMELEİS

• Zeus Megistos tapımı ile ilgili bir sunağın ön yüzünde, sol elinde chamlys ve asası ile Zeus büstü bulunmaktadır. Zeus Sabazios kültüne ilişkin önemli bir yazıt, Sabazios'u Zeus ile özdeşleştiren Ormeleis halkının mystai listeleri içermektedir. Ayrıca Kağılcık'daki bir adak steli üzerinde Zeus Plouton epiethonu karşımıza çıkmaktadır.

  PALAİOPOLİS

•  A.Pius (Resim 25.) ve S.severus dönemi sikkelerinin ön yüzünde Zeus tahtta ve tahttın arkasında kartal bulunmaktadır.

  PANEMOTEİKHOS

• Julia Domna dönemi sikkesinde Zeus Nikephoros betimi yer alır. 

  PARLAİS

• M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli olarak betimlenmiştir. Parlais yakınlarında bulunan bir yazıtta, imparatorlar ve Zeus Soter için masrafları karşılanarak yapılan bir şeyi içermektedir.

  PEDNELİSSOS

•  Trajan dönemi sikkelerinde tahtta oturan Zeus Nikephoros ve Zeus Aetophoros, A.Pius, (Resim 26.) M.Aurelius, (Resim 27.) Caracalla ve Salonina dönemlerinde de Zeus Aetophoros betimleri bulunmaktadır. Maximus, Decius, Herennius Etruscus döneminde Zeus tahtta, asalı ve phialelidir. Kült rahibinin adını veren bir mezar yazıtında, mezara karşı işlenecek suçlarda ceza öngörülüyor. Yerel tanrı Sozon ile birleştirilerek mezar koruyucusu olarak tapım gördüğünü göstermektedir. 

  POGLA

•  A.Pius, S. Severus ve Caracalla dönemi sikkelerinde Zeus tahtta, sağ elinde üç başak tutmaktadır. Zeus Egainetes kültünün kurulduğunu ve bir baş rahipliğinin bulunduğunu bir yazıttan öğrenmekteyiz.

  SELEUKEİA SİDERA

• M.Ö. 1 .yüzyıl sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli, arka yüzde ise çelenk içinde kartal ve şimşek demeti betimi yer almaktadır. 

  SELGE

• Julia Mamaea dönemi sikkesinde Zeus Nikephoros, sol elinde asa, önde gagasında çelenk taşıyan kartal betimlemesi, Aurelian dönemi sikkelerinde küçük bir tapınak, içinde yılanlar tarafından sarılmış kült objesi ve yıldırım demeti, Commodus ve Etruscilla sikkelerinde görülen tapınak ve kutsal alanlar Zeus ve Herakles kültleriyle ilişkili görülmektedir. Selge Kesbelion tapınağı akropoliste yer alır. Yaklaşık 60 x 50 m. lik bir alanı kaplayan akropolisin çevresi temenos şeklinde düzgün duvarlarla çevrilidir. Doğu-Batı yönünde uzanan peripteros planlı Zeus tapınağı akropolisin tam ortasında konuşlanmıştır. (Resim 28.) 

  TERMESSOS

•  M.Ö. 71-36 arası Termessos sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı defne çelenkli olarak betimlenmiştir. (Resim 29.) M.S. 2. ve 3.yüzyıl sikkelerinde Solymos betimlemeleri ile karşılaşmaktayız. Çeşitli tanrı betimlemelerinin yanı sıra Zeus Nikephoros ve alınlığında kartal olan tapınak betimlemesi yer alır Kent merkezinin güneydoğu kısmında, N4 ve N6 tapınakları arasında Zeus Solymos(N5) tapınağı yer alır İon düzenli 6 x 11 sütunlu tapınağın genel ölçüleri 22.00 x 11.56 m. dir. Tapınak içinde bulunan İmparator Hadrianı, Zeus Olympios sıfatıyla onurlandıran yazıttan, imparator ve Zeus kültünün varlığına işaret eder (Resim 30-31) Ayrıca Zeus Solymos'un mezarların koruyucusu olduğunu gösteren birçok yazıt bulunmuştur. 

  TİMBRİADA

• Septimus Severus dönemi sikkelerinde Zeus Aetophoros betimlemesi yer alır. 

  TİTYASSOS

•  A.Pius, (Resim 32.) M.Aurelius, Lucius Verus, (Resim 33.) Commodus (Resim 34.) ve Geta dönemi sikkelerinde Zeus tahtta asalı ve phialelidir. 

  TYMANDOS

• M.S. 2. yüzyıla ait bir kaide üzerinde ve M.S. 3. yüzyıla tarihlenen bir başka yazıt üzerinde Zeus Eurydamenos ait bir rahipliğin olduğunu görüyoruz.

  DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 

•  Pisidya Bölgesi'nde bulunan mimari kalıntılar, yazıtlar ve nümizmatik veriler, Zeus kültünün bölgede önemli bir yere sahip olduğunu gösterir. Adada'da Zeus Megistos tapınağı, Selge'de Kesbelion tapınağı, Termessos Zeus Solymos tapınağı ile mimari kanıtları, Adada, Apollonia, Antiokheia, Etenna, Pogla, Pednelissos, Termessos ve Tymandos kentlerinde bulunan yazıtlar aracılığı ile Zeus kültünün yaygın olarak tapım gördüğünü kanıtlar. Ayrıca birçok kentin sikke basımlarında Zeus betimlemelerinin de bulunması kültün önemini gösterir niteliktedir.